Kitabın Türü ve Dönemin Edebi Atmosferi
Önemli Kavramlar
Edebi Arka Plan
1 - Normal koşullarda, Arka Plan bölümümüzü kitaptan önce okunabilecek bir bölüm olarak tasarlamaya çalışıyoruz. Aynı zamanda, bu bölüm altında kullandığımız sekmeleri de birbirlerinden bağımsız olarak yazmaya gayret ediyoruz.
Karı Koca Masalı’nın ilginç doğası nedeniyle, bu bölümü okumadan önce romanın en azından ilk beş veya altı bölümünü okumanızı ve sekmeleri sırayla incelemenizi tavsiye ederiz.
Kitabı sitemizden ücretsiz olarak okumak için tıklayın.
2 - Tanzimat sitemizde sizlere sunduğumuz kitapları “roman” veya “oyun” olarak sınıflandırdığımız için, Karı Koca Masalı’nın kapağında da bu eseri bir “roman” olarak tanıttık. Ancak bu tanım eserin edebi türü ile ilgili ciddi bir iddiada bulunduğumuz anlamına gelmiyor: Karı Koca Masalı, gerçek anlamda bir “roman” olmasa da, bir tiyatro eserinden çok bir romana benziyor. Bu nedenle iki türden birini seçerken, bu eseri bir “roman” olarak tanımlamak daha doğru.
Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan Karı Koca Masalı, tür bakımından Türk edebiyatının en ilginç eserlerinden bir tanesi olarak tanımlanabilir. Tanzimat döneminin en çok okunan yazarlarından bir tanesi olan Ahmet Mithat, bu kitaba okuyucuya bir “Karı Koca Masalı” anlatacağı imasıyla başlar; ancak bir türlü bu “masalı” anlatmaz.
Yirmi iki bölümden oluşan roman, yazar ile okuyucu arasında çeşitli konulara yayılan bir sohbet şeklinde devam eder. Fakat yaygın olarak “okuyucuyla sohbet havasında” yazıldığı söylenen deneme, köşe yazısı ve benzeri türlerin aksine kitabın kurmaca bir boyutu ve uzun bir akışı da bulunur.
Bütün bunlar nedeniyle, kapakta gördüğünüz ifadeye rağmen, Karı Koca Masalı’nın türü konusunda kesin bir kanıya varmak oldukça zordur.
Karı Koca Masalı’nın yazıldığı dönem de tür konusundaki bu karmaşayı arttırır.
Karı Koca Masalı 1875 yılında yayımlanmıştır. Dönemin diğer önemli eserleriyle karşılaştırıldığında Ahmet Mithat Efendi’nin bu kitabı Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk eser olan Şair Evlenmesi’nden yalnızca on beş, ilk Türk romanı olarak değerlendirilen Ta’aşşuk-ı Talat ve Fitnat’tan ise yalnızca iki sene sonra yazdığı görülebilir. Ahmet Mithat’ın günümüzde belki de en çok okunan eseri Felatun Bey ve Rakım Efendi ise Karı Koca Masalı ile aynı yıl yayımlanmıştır.
Ancak bu dönemde yayımlanan romanlar, içerik ve üslup açısından tam anlamıyla “kusursuz” değildir. İlk Türk romanı olarak kabul ettiğimiz eser Ta’aşşuk-ı Talat ve Fitnat olsa da türün gerekliliklerini gerçekten karşılayan “gerçek anlamda” ilk romanın bundan yirmi yedi yıl sonra, 1900 yılında, yayımlanacak Aşk-ı Memnu olduğu da sık sık dile getirilir.
Türk edebiyatında önemli değişikliklerin yaşandığı, edebi türlerin Batı edebiyatından “ithal edilmeye” başlandığı bu dönemin etkileri, Karı Koca Masalı’nın içeriği üzerinde de etki sahibidir. Kitabın çeşitli noktalarında Ahmet Mithat, “dili modernleştirme çabalarından”[1] ; okuduğu roman ile hikâyelerden[2]bahseder.
Karı Koca Masalı’nın Türk edebiyatının değişmekte olduğu; roman, hikâye ve tiyatro gibi türlerin yayımlandığı ancak henüz “kusursuz” hale gelmediği bir dönemde basılması, bu eserin türünü kesin olarak belirlemeyi daha da zorlaştırır.
Karı Koca Masalı’nın türünü, yazarın üslubunu ve bu eserde kullanılan anlatı tekniklerini daha iyi değerlendirebilmek için bu karmaşık duruma kesin bir cevap aramak yerine dönemin edebi eserlerini okumak ve atmosferini daha yakından tanımaya çalışmak faydalı olabilir.
Karı Koca Masalı’nın ilginç doğası nedeniyle, bu bölümü okumadan önce romanın en azından ilk beş veya altı bölümünü okumanızı ve sekmeleri sırayla incelemenizi tavsiye ederiz.
Kitabı sitemizden ücretsiz olarak okumak için tıklayın.
2 - Tanzimat sitemizde sizlere sunduğumuz kitapları “roman” veya “oyun” olarak sınıflandırdığımız için, Karı Koca Masalı’nın kapağında da bu eseri bir “roman” olarak tanıttık. Ancak bu tanım eserin edebi türü ile ilgili ciddi bir iddiada bulunduğumuz anlamına gelmiyor: Karı Koca Masalı, gerçek anlamda bir “roman” olmasa da, bir tiyatro eserinden çok bir romana benziyor. Bu nedenle iki türden birini seçerken, bu eseri bir “roman” olarak tanımlamak daha doğru.
Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan Karı Koca Masalı, tür bakımından Türk edebiyatının en ilginç eserlerinden bir tanesi olarak tanımlanabilir. Tanzimat döneminin en çok okunan yazarlarından bir tanesi olan Ahmet Mithat, bu kitaba okuyucuya bir “Karı Koca Masalı” anlatacağı imasıyla başlar; ancak bir türlü bu “masalı” anlatmaz.
Yirmi iki bölümden oluşan roman, yazar ile okuyucu arasında çeşitli konulara yayılan bir sohbet şeklinde devam eder. Fakat yaygın olarak “okuyucuyla sohbet havasında” yazıldığı söylenen deneme, köşe yazısı ve benzeri türlerin aksine kitabın kurmaca bir boyutu ve uzun bir akışı da bulunur.
Bütün bunlar nedeniyle, kapakta gördüğünüz ifadeye rağmen, Karı Koca Masalı’nın türü konusunda kesin bir kanıya varmak oldukça zordur.
Karı Koca Masalı’nın yazıldığı dönem de tür konusundaki bu karmaşayı arttırır.
Karı Koca Masalı 1875 yılında yayımlanmıştır. Dönemin diğer önemli eserleriyle karşılaştırıldığında Ahmet Mithat Efendi’nin bu kitabı Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk eser olan Şair Evlenmesi’nden yalnızca on beş, ilk Türk romanı olarak değerlendirilen Ta’aşşuk-ı Talat ve Fitnat’tan ise yalnızca iki sene sonra yazdığı görülebilir. Ahmet Mithat’ın günümüzde belki de en çok okunan eseri Felatun Bey ve Rakım Efendi ise Karı Koca Masalı ile aynı yıl yayımlanmıştır.
Ancak bu dönemde yayımlanan romanlar, içerik ve üslup açısından tam anlamıyla “kusursuz” değildir. İlk Türk romanı olarak kabul ettiğimiz eser Ta’aşşuk-ı Talat ve Fitnat olsa da türün gerekliliklerini gerçekten karşılayan “gerçek anlamda” ilk romanın bundan yirmi yedi yıl sonra, 1900 yılında, yayımlanacak Aşk-ı Memnu olduğu da sık sık dile getirilir.
Türk edebiyatında önemli değişikliklerin yaşandığı, edebi türlerin Batı edebiyatından “ithal edilmeye” başlandığı bu dönemin etkileri, Karı Koca Masalı’nın içeriği üzerinde de etki sahibidir. Kitabın çeşitli noktalarında Ahmet Mithat, “dili modernleştirme çabalarından”[1] ; okuduğu roman ile hikâyelerden[2]bahseder.
Karı Koca Masalı’nın Türk edebiyatının değişmekte olduğu; roman, hikâye ve tiyatro gibi türlerin yayımlandığı ancak henüz “kusursuz” hale gelmediği bir dönemde basılması, bu eserin türünü kesin olarak belirlemeyi daha da zorlaştırır.
Karı Koca Masalı’nın türünü, yazarın üslubunu ve bu eserde kullanılan anlatı tekniklerini daha iyi değerlendirebilmek için bu karmaşık duruma kesin bir cevap aramak yerine dönemin edebi eserlerini okumak ve atmosferini daha yakından tanımaya çalışmak faydalı olabilir.
Ahmet Mithat Efendi’nin bu eserde yaptıkları edebiyat açısından ilginç olsa da tamamen benzersiz değildir. Bu sekmede, Karı Koca Masalı’nı daha iyi anlamayı sağlayabilecek bazı edebiyat terimlerine ulaşabilirsiniz.
Anlatıcı ve Müdahil Anlatıcı
Konuya Tanzimat Edebiyatı açısından yaklaşarak Ahmet Mithat Efendi’nin bu romanda yaptığı temel şeyin “müdahil anlatıcı” kavramını aşırı bir uca çekmek olduğunu söyleyebiliriz.
Tüm edebiyat eserlerinde yaşanan olayları okuyucuya aktaran bir “anlatıcı” bulunur. Bu doğrudan kurgu içinde yer alan bir karakterin kendisi olabileceği gibi olayların ilerleyişi üzerinde hiçbir etkiye sahip olmayan bir “ses” de olabilir. Anlatıcı Nedir? Başlıklı yazımızdan daha detaylı olarak inceleyebileceğiniz bu önemli edebiyat kavramı, Tanzimat Edebiyatı’nda karşımıza biraz daha farklı bir şekilde de çıkar.
Bu dönemde yazılan romanlarda “anlatıcı” yalnızca edebi bir öge olarak kalmaz. İki temel sebebini yukarıdaki şemadan görebileceğiniz gibi Tanzimat yazarları, farklı sebeplerle eserlerinin gidişatını bölerek doğrudan anlatının ilerleyişine “müdahale eder”.
“Müdahil” Anlatıcı olarak tanımlanan bu yapı hakkında daha fazla bilgi almak için aşağıdaki yazıya göz atabilirsiniz:
Müdahil Anlatıcı
Bu bakış açısıyla Karı Koca Masalı, “müdahil anlatıcı” kavramının bütün anlatıya yayılmış bir hali gibidir. Ahmet Mithat, hikâyesinin başında bir “Karı Koca Masalı” anlatacağını söyler; ancak sürekli anlatıya “müdahale ederek” okuyucuya nasihatler verir ve farklı konulardan bahseder. Anlatı kitap boyunca böyle devam ettiği için “anlatılması gereken” Karı Koca Masalı da eserin sonundaki birkaç cümleden ibaret kalır.
Üstkurmaca
Karı Koca Masalı’nı okurken faydalı olabilecek bir başka önemli kavram da “üstkurmaca” kavramıdır.
Bir edebiyat eserini okurken – normal şartlarda – iki farklı “gerçeklik” algısına sahip olduğumuz söylenebilir. Bunlardan ilki, okuyucu olarak bizim bulunduğumuz “gerçek dünya”; ikincisi ise hikayenin geçtiği kurmaca dünyadır.
İlk bakışta, bu üzerinde durmaya değmeyecek kadar bariz bir şey gibi gözükse de özellikle modern edebiyat eserlerinde bu algı ciddi anlamda sorgulanır. Örneğin, bir romanın ana karakteri de bir kitap okuyor ve bu kitaptan bölümler doğrudan bizlerle paylaşılıyor olabilir. Bu durumda, gerçeklik algısı biraz daha farklı şekillenecektir:
Ahmet Mithat Efendi’nin eserini bilinçli olarak inşa edilmiş bir üstkurmaca yapısı olarak göstermek doğru olmasa da yazarın okuyucuya bir hikâye anlatmak yerine onunla sohbet etmesi de bu kavram ile açıklanabilecek bir durum olarak değerlendirilebilir.
Üstkurmaca kavramı ile ilgili daha fazla bilgi için aşağıdaki yazıya göz atabilirsiniz:
Üstkurmaca
Bir önceki sekmede de ifade ettiğimiz gibi, Ahmet Mithat’ın bu eserde oluşturduğu anlatı sıra dışı olsa da edebiyat tarihi içinde benzersiz değildir. Özellikle dünya edebiyatına baktığımızda hem kronolojik olarak Ahmet Mithat’tan önce, hem de Ahmet Mithat’tan sonra yaşayan yazarların eserlerinde benzer yapılar bulunabilir.
Bunlar arasında gösterilebilecek en önemli örnek, İngiltere’de 1759 yılında yayımlanmaya başlanan Tristram Shandy Beyefendi'nin Hayatı isimli romandır. Laurence Sterne tarafından yazılan bu uzun romanın başlığı, tıpkı Karı Koca Masalı’nda olduğu gibi kitabın içeriği ile ilgili bir ima taşır. Ancak okuyucu “Tristram Shandy Beyefendi’nin hayatı" ile ilgili bir şeyler okumayı beklerken yazar, romanın ilk bölümünde anne - babasının bir çocuk sahibi olma kararı üzerinde yaptığı yorumlarla başlar ve kendi doğumuna - yani ima edilen hikayenin başlangıcına - ulaşması bile bölümler sürer.
Bir önceki sekmede açıkladığımız müdahil anlatıcı gibi ifadeler, Tanzimat romanlarında çoğu zaman teknik açıdan bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir. Ancak 20. yüzyılın ilerleyen dönemlerinde modernist ve postmodernist yazarlar; bilinçli olarak anlatıya müdahale ettikleri, “anlatıcı” kavramının ifade ettiği şeyleri sorguladıkları eserler kaleme almıştır.
Bunlar içinde de anlatıyı doğrudan bölüp okuyucuya seslenen, okuyucunun beklentilerini doğrudan dile getiren eserler bulunur. Italo Calvino’nun Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu gibi romanları; yazarın okuyucuya doğrudan bir hikâye anlatmak yerine onunla konuştuğu, onun bir romandan beklediği şeyler hakkında yorumlar yaptığı eserlere iyi bir örnek olarak gösterilebilir.
