Edebiyat inceleme yazılarını okurken sık karşılaşabileceğiniz kavramlardan bir tanesi, tuhaf bir kelime gibi gözüken “önseme” kelimesidir. Özellikle İngilizce edebiyat yazılarında sık kullanılan “foreshadowing” kavramına Türkçe bir alternatif oluşturması açısından üretilen önseme kelimesi, bir hikaye sırasında hikayenin sonu hakkında ipucu veren öğeleri tanımlamak için kullanılır.
 
Önseme gibi bir kavramdan bahsederken, basit açıklamalar kullanıp asıl ağırlığı örneklere vermek durumun daha net anlaşılmasını sağlayabilir.
 
Önseme kullanılan olay örgülerinde, yazar hikayenin sonunda yaşanacak büyük bir gelişme ile ilgili “ipuçlarını” eserin sonundan bir süre önce okuyucuyla paylaşmaya başlar. Bunlar çok bariz şeyler olabileceği gibi, çoğu okuyucunun gözden kaçırabileceği, ufak detaylar da olabilir.

Önseme kullanımını doğru ayarlamamak, anlatılan hikayenin sonunun önceden anlaşılmasını sağlayacağı için, bu tekniği üstü kapalı, ancak final okunduktan sonra akla gelecek şekilde kullanmak, en başarılı yöntem olarak düşünülebilir.
 
Aşağıdaki iki durumu, önseme içeren senaryolar olarak gösterebiliriz.

Roman çok stresli bir hayatı olan iş adamı Mahmut Bey’i konu alır. Mahmut Bey roman boyunca rakip firmayı alt etmek ve emekli olmak için çalışır. Romanın ortasında, kızı ofisinde süs olarak kullanması için bir tekne modeli hediye eder. Ana karakterimiz, zaman zaman bu modele bakarak emekli olacağı, yelkenli bir tekneyle denize açılacağı günleri hayal eder.

Romanın finalinde, Mahmut Bey rakip firmayı alt edip emekli olur, ancak yeni aldığı teknesi ilk seferinde batar ve hikaye Mahmut Bey’in ölümüyle sona erer.

Tahmin edebileceğiniz gibi, burada kızının Mahmut Bey’e bir tekne modeli getirmesi ve onun bu modele bakarak denize açılacağı günleri hayal etmesi, bir tekne kazasında öleceğinin ipuçlarını veren önsemelerdir.
 

Mert ile Zeynep, ufak bir köyde yaşayan iki yakın arkadaştır. On bölümlük romanın ilk beş bölümü, onların yaşadığı hayatı, çektikleri maddi sıkıntıları, ama her türlü zorluğa göğüs geren arkadaşlıklarını konu alır. Bu arkadaşlığın önemli bir boyutu Zeynep’in yaptığı esprilerdir. Bunlar Mert’i o kadar çok güldürür ki, Mert sık sık, “Artık dur, beni öldüreceksin” demek zorunda kalır.

Romanın altıncı bölümünde, aldıkları piyango biletinin ikramiye kazandığını öğrenirler, ama biletin parasını kimin verdiğini hatırlayamazlar. Bir anda aralarında büyük bir kriz çıkar ve bileti kimin alacağı konusundaki kavga büyüyerek fiziksel bir hal alır. Hikayenin sonunda Zeynep, Mert’i kafasına kürekle vurarak öldürür.

Burada Mert’in Zeynep’e tamamen mecazi olarak “Beni öldüreceksin” demesi, yine bir önseme olarak okunabilir.
 
Önseme kavramının henüz Türkçe edebiyat yazılarında fazla karşımıza çıkmadığını ve bu çevirinin yaygın olarak kabul görmediğini bir kez daha hatırlatmak faydalı olacaktır. Bu kavramla ilgili daha fazla araştırma yapmak isterseniz, İngilizce kaynaklarda “foreshadowing” kavramını araştırmanız gerekebilir.