Edebiyat derslerinden en çok akılda kalan kavramları sorsak, herhalde "sanat için sanat" ve "toplum için sanat" akımları listenin başında gelir. "Sanat için sanat" veya "Sanat sanat içindir" ifadeleri, sanatın toplumsal konular ile bağlantısının fazla önemli olmadığını savunur. Edebiyat için bu, üslup, dil, biçim ve teknik gibi konuların önemine işaret eder. Bir romanın toplumsal konulara değinmesi, bu anlayışa göre, sanatsal niteliğini değiştirmez. Bu listede, bugüne kadar sitemize eklenmiş kitaplar üzerinden giderek, sanat için sanat anlayışını daha iyi anlamayı sağlayabilecek bazı eserlere göz atacağız. 

Türk Edebiyatı'nda roman, hikaye, oyun gibi türlerin ortaya çıktığı Tanzimat yıllarının özellikle ilk bölümünde, pek çok yazar bu türleri "toplumsal" amaçlarla kullanır. Osmanlı toplumundaki değişimlerle ilgili yorumlar yapmak, halkı yanlış batılılaşmaya karşı uyarmak ve toplumsal değerleri savunmak, bu dönemdeki eserlerin temel amaçları olur.  Belki biraz da bunun etkisiyle, sanatsal kaygılar bu dönemde ikinci planda kalır.

Halit Ziya'nın Aşk-ı Memnu romanı, bu açıdan değişen dönemin bir simgesi gibidir. Toplumsal konulara fazla değinmeden, bir aile içinde yaşanan yasak aşkı anlatan Halit Ziya, aynı zamanda Türk Edebiyatı'nın gerçek anlamda roman gereklilikerini karşılayan ilk eserini üretmiş olur. 

Edebiyatta biçime, estetik güzelliğe ve tekniğe en çok önem veren Türk yazarların başında Ahmet Hamdi Tanpınar gelir. Tanpınar'ın romanları toplumsal konulardan uzak değildir. Aksine, yazarın pek çok romanı bunlar olmadan düşünülemez. Ancak romanda birinci planda olan her zaman ana karakterlerin düşünceleri, hisleri ve yaşadıklarıdır. Tanpınar bunu oldukça edebi bir dil ve farklı anlatı yöntemleri kullanarak okuyucuya aktarmaya çalışır. Huzur, bunun önemli örneklerindendir. 

Tanpınar'ın bu düşünceyle bağlantısını açıklamak için, listeye ondan ikinci bir kitap eklemek faydalı olabilir. Üstelik, yazarın üçüncü romanı, Sahnenin Dışındakiler, son derece çalkantılı bir toplumsal dönemde geçer. Kurtuluş Savaşı'nın devam ettiği yıllarda İstanbul'da geçen roman, bu açıdan Kemal Tahir'in Esir Şehrin İnsanları romanını hatırlatır. Ancak yazar, Kemal Tahir'in aksine, romanda bu toplumsal meseleden çok yine karakterinin iç dünyasına yoğunlaşır. 

Tanpınar'ın aksine, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun bu listeye girmesi şaşırtıcı gözükebilir. Yakup Kadri, özellikle Kurtuluş Savaşı yıllarını anlatan eserleri nedeniyle, Türk Edebiyatı'nın toplumcu yazarlarından biri olarak tanınır. Ancak yazarın son romanı Hep O Şarkı, daha önceki romanlarından ayrılır. Yazar burada, artık yaşlanmış olan ana karakterinin, gençliğinde yaşadığı aşk hikayesini anlatır. Üstelik, roman doğrudan Münire Hanım'ın kaleminden bize ulaştırılır. Yazan bir karakterin, konudan konuya sıçrayarak, farklı zamanları bir arada ele alarak kurguladığı bu metin, Yakup Kadri'nin diğer eserlerine göre daha deneysel tekniklere yer vermesini de mümkün kılar. 

Özellikle 1980'li yıllardan sonra, Türk romanlarında toplumsal konulardan uzaklaşıp, üslup ve biçime yönelmek önemli bir tercih haline gelmiştir. Bu konuyla ilgili pek çok yazar ve pek çok roman örneği verilebilir. İhsan Oktay Anar'ın Puslu Kıtalar Atlası, belli noktalarda toplumsal yorumlar da yapar. Ancak romanın ana konusu, kurmaca ve gerçek arasındaki çizgiyle alakalıdır. 

Sanat için sanat ve toplum için sanat gibi ifadeler, büyük ölçüde kendi kendilerini açıklayan kavramlardır. Fakat ilgili romanları okumadan, bu kavramları gerçek anlamda tanımak mümkün olmayabilir. Bu listede, başta da söylediğimiz gibi, yalnızca sitemizde bulunan kitaplardan bazı örnekler seçtik. Liste, onlarca farklı romanla elbette çok daha fazla uzatılabilir!