Ölmeye Yatmak, olaylardan çok karakterlerin iç dünyalarına ve gözlemlerine odaklanan bir roman olarak tanımlanabilir.
Romanın “şimdiki zamanında” ele alınan süreç, Aysel’in bir otel odasında yattığı bir buçuk saatlik bir süreden ibarettir. Kitabın büyük çoğunluğu, farklı karakterlerin karmaşık olarak sunulan geçmişleri üzerinden ilerler.
Bu nedenle, bu romanı gerçek anlamda özetlemek mümkün değildir. Biz burada, romanda aktarılan olayları mantıklı bir şekilde aktarmaya çalıştık. Bunlar, olayların romanda sunulduğu sıradan farklı olabilir.
Aysel, “Ölmeye Yatmak”
Roman, profesör Aysel Dereli’nin “ölmeye yatma” düşüncesi ile bir otele gitmesiyle başlar. Kendisi gibi bir profesör olan kocası Ömer’i, bir öğrencisi olan Engin’le aldatan Aysel, kendini öldürmeye karar vermiştir.
Tüm kıyafetlerini çıkarıp yatağa uzanan Aysel, farklı düşüncelere dalarak ölmeyi bekler. Ancak bir noktada kusar ve kustuktan sonra intihar girişiminin başarısız olacağı anlaşılır. Engin’le geçirdiği geceyi de hatırlayan Aysel, arkadaşı Aydın’a ulaşmaya çalışır ve telefon sonunda açıldığında onu odaya davet eder. Ancak Aydın odaya gelene kadar Aysel oteli terk eder.
Geçmiş: Dündar Öğretmen’in Öğrencileri
Aysel’in odaya girdikten hemen sonra, anlatı ufak bir ilçedeki okul müsameresine gider. İdealist Atatürkçü Dündar Öğretmen’in öğrencileri, burada bir oyun sergilemektedir. Bu oyunda karşımıza çıkan öğrencilerden Aysel, Aydın, Ali ve Ertürk, romanın ana karakterleridir
Aysel, ailesinden, özellikle bir süre için Türkçülük akımını destekleyen ağabeyi İlhan’dan gördüğü tepkiye rağmen eğitimine devam ederek profesörlüğe kadar yükselmiştir. Üniversiteyi bitirdikten sonra Paris’e gidip bir süre orada kalır, döndüğünde de üniversitede çalışan Ömer ile evlenir. Daha sonra kocasını aldatarak romana “Ölmeye Yatmak” adını veren de o olur.
Ali, tüm zorluklara rağmen Dündar Öğretmen’in ısrarlarıyla Ankara’ya gider ve burada teknisyen olur. Okulu güçlükle bitirdikten sonra, bir süre radyoda çalışır, daha sonra da elektrikçilik yapmaya başlar.
Ertürk, askeri okula giderek bir subay olur. Hayatını şekillendiren önemli olaylardan bir tanesi, yasak olduğunu bilmeden Andre Gide’in Dar Kapı kitabını okurken yakalanması olur. Bu olaydan sonra, ordunun ve devletin çizgisinden ayrılmasına sebep olabilecek en ufak bir davranışta bile bulunmamaya özen gösterir.
Aydın ise, Galatasaray ile Gazi Lisesi arasında gidip gelen eğitim hayatından sonra hedefine ulaşmayı ve bir diplomat olmayı başarır. Diğer arkadaşlarına göre daha varlıklı olan ve onlardan daha “yüksek” çevrelere girmeyi başaran Aydın, roman boyunca Aysel’e karşı bir ilgi duyar, ancak ikisi arasındaki romantik ilişki bir öpüşmenin ötesine gitmez.
Romanın sonunda Aysel’in o gelmeden otel odasından çıkması, Aydın’ın bu amacına yine ulaşamayacağı anlamına gelir.
Ölmeye Yatmak, olaylardan çok karakterlerin iç dünyalarına ve gözlemlerine odaklanan bir roman olarak tanımlanabilir.
Romanın “şimdiki zamanında” ele alınan süreç, Aysel’in bir otel odasında yattığı bir buçuk saatlik bir süreden ibarettir. Kitabın büyük çoğunluğu, farklı karakterlerin karmaşık olarak sunulan geçmişleri üzerinden ilerler.
Bu nedenle, bu romanı gerçek anlamda özetlemek mümkün değildir. Biz burada, romanda aktarılan olayları mantıklı bir şekilde aktarmaya çalıştık. Bunlar, olayların romanda sunulduğu sıradan farklı olabilir.
Üniversitede profesör olan Aysel, sabahın erken saatlerinde bir otel odasına gelir. Bir süre önce, kendisi gibi profesör olan kocası Ömer’i bir öğrencisi ile, Engin ile aldatmıştır. Bu “suçunu” kocasına açmayı düşünse de, daha sonra vazgeçer ve intihar etmeye karar verir. Bu kararını, bir otel odasında ölmeye yatarak gerçekleştirmeyi planlar.
Ancak, bir noktada kustuğu için intihar çabası başarıya ulaşmaz. Aysel, otel odasında geçirdiği bir buçuk saatlik sürede farklı düşüncelere dalarken, romanın anlatısı da bize hem Aysel’in, hem de çevresindeki kişilerin hayatlarında şu anda bulundukları noktaya nasıl geldiğini anlatır.
Aysel gerçek anlamda ilk eğitimini ufak bir ilçede, idealist Atatürkçü Dündar Öğretmen’den almıştır. Ali, Ertürk ve Aydın gibi arkadaşları ile tanıştığı bu yıllardan sonra da eğitim hayatına devam etmiş, profesörlüğe kadar yükselmiştir. Ancak bu durumun Aysel için kolay olduğu söylenemez. “Eski” değerlerin gücünü koruduğu yıllarda, Aysel’in ailesi onun bir an önce evlenmesini ister. Bir süre Türkçülük düşüncesine inanan, bu nedenle Aysel’in Türk geleneklerine göre davranmasını isteyen ağabeyi İlhan, onun okumasına karşı çıkar.
Bununla birlikte, İlhan’ın görüşleri babası tarafından desteklenmez ve onun kısa bir süreliğine evden atılmasına kadar gider. Aysel, kendisine talip olan Remzi ile evlenmeyince, babası da onun okula devam etmesine ses çıkartmaz, bir süre sonra da bir ameliyat sırasında hayatını kaybeder.
Aysel, ilerleyen yıllarda üniversitede profesörlüğe kadar yükselir. Kocasını aldattığı öğrencisi ile tanışması da bu şekilde olur: Oldukça yoksul bir aileden gelen, hatta babası tarafından gizlice evlatlık verilmeye bile çalışılan Engin, Aysel’in üniversitedeki derslerinden birini alır ve ikili bu derslerden sonra yakınlaşır.
Bu sırada, Aysel’in arkadaşlarının nasıl hayatlar yaşadıkları da gösterilir.
Sadece Dündar Öğretmen’in ısrarı nedeniyle okumaya devam eden Ali, Ankara’da büyük zorluklarla bir teknisyen olmayı başarır. Bir süre için radyoda rahat bir iş bulsa da, daha sonra bu işten ayrılır ve elektrikçilik yapmaya başlar.
Aysel’in bu süre içinde Ali’yle en kayda değer ilişkisi, kendisi ile evlenmek isteyen Remzi’yi vazgeçirmek için yaptığı bir plan olur. Ali’yle buluşmak istediğini söyleyen Aysel, Ankara sokaklarında onunla birlikte serbestçe dolaşır. Talip olduğu kızın, sokaklarda başka biriyle gezdiğini öğrenen Remzi, evlilik fikrinden kısa sürede vazgeçer.
Ertürk, askeri okula giderek bir subay olur. Hayatını şekillendiren önemli olaylardan bir tanesi, yasak olduğunu bilmeden Andre Gide’in Dar Kapı kitabını okurken yakalanması olur. Bu olaydan sonra, ordunun ve devletin çizgisinden ayrılmasına sebep olabilecek en ufak bir davranışta bile bulunmamaya özen gösterir. Aysel’e talip olduğu halde daha sonra onunla evlenmemeye karar veren Remzi de Ertürk’ün ağabeyidir.
Aysel, Ertürk ve Ali ile aynı ilçede bulunması yalnızca bir tesadüf olan Aydın, bu arkadaşlarından oldukça farklı bir hayat yaşar. Aydın’ın babası, bu bölgeye atanmış bir kaymakamdır. Ancak maddi durumları yerinde olduğu için, Aydın buradan mezun olduktan sonra İstanbul’a, Galatasaray’a gider.
Galatasaray’daki eğitim hayatı, babasının işleri nedeniyle Ankara’ya dönmesi gerektiği için yarım kalsa da, Aydın burada tamamen farklı bir hayatı tanıma fırsatı bulur. Ankara’ya döndükten sonra da, Erdal İnönü gibi kişilerle arkadaşlık edip, hep “yüksek” çevreler içinde bulunur.
Aydın, okulu bitirdikten sonra hedefine ulaşıp diplomat olmayı da başarır, ancak 1960 Darbesi’nden sonra Türkiye’ye geri çağrılır. Yıllar boyunca “başarısız” olduğu temel amaçlarından bir tanesi, lise yıllarından beri sevdiği Aysel’i elde etme çabası olur.
Romanın son bölümlerinde, Aysel otel odasından Aydın’ı aramaya çalışır fakat ona ulaşamaz. Aydın onu geri aradığında, Aysel tarafından otel odasına davet edilir ve bu daveti heyecanla kabul eder. Ancak Aysel, Aydın odaya gelene kadar bütün eşyalarını toplayıp odayı terk eder.
I
Otel – Ölmeye yatmak – Okul, müsamere
Doğdu Gün Işıkları Ülkü’nün
Aysel’in saçları – Müsamere – Dündar Öğretmen’in tiradı ve meslekler
II
Derse gitmeme – Apartman isimleri
Dündar Öğretmen Ulus Gazetesi Okuyor
Dönemin haberleri, 1930’ların sonu, 1940’ların başı – III. Dünya Savaşı’na doğru
İstikbalin Dikenli Yollarına Doğru İlerlerken
Aydın’ın Hatıra Defteri – İlçedeki okul – Galatasaray’daki hayatı – Aysel’le ilgili düşünceler – Metin ve Can – Nurten’le mektuplar – Okuldaki öğrencileri
III
Aydın’la son buluşma – Karpuz kabuğu turşusu – Öğrenci ile yatma – Gebelik?
Işık Yolu Cumhuriyet
Dündar Öğretmen, Pazar – Hasip, Aysel’in babası – Ali’yi okutma çabası – Ankara Sanat okulu – Atatürk’ün hastalığı
Yasta ve Kıvançta
Semiha’nın Aysel’e mektubu – Atatürk’ün ölümünden sonra yaşananlar – Avrupa’da savaş
Semiha’ya mektup – Gardenparty – Ali’yle konuşma durumu
Vous Permettez?.. Avec Plaisir
Aydın’ın Hatıra Defteri – Galatasaray – Savaş – Metin’le arkadaşlık – Ülke ve savaş hakkında düşünceler – Bülent ile tartışma (Bülent’in Almanları desteklemesi) – Politikayla uğraşma suçlaması – Yalnızlık – 10 Kasım, birinci yıl dönümü – Dündar Öğretmen’in mektubu ve dersler
Ankara, Ankara Güzel Ankara
Ülkede, dünyada yaşanan gelişmeler – Semiha’ya mektup – Babasının başına gelenler – Erzincan’daki deprem – Yardım – Okuldaki tepkiler
Ne Mutlu Sana
Ali’nin hayatı: Yoksulluk, zor çalışma koşulları – Eksik malzemeyle okul bitirme çabası – Aysel ile ilgili düşünceler – Aysel ile karşılaşma – Aysel’in ödevi, Semiha’ya mektubu: Kadınlar
V
Kusma – Güzellik kaygısı – Ümmü Hatun – Çocuğun babası – Engin’e yazılan not
Geri Çekilmek İçin Artık Yerimiz Kalmadı
Gelişmeler, un – Yahudiler – Savaş – Büyükada, Tilla – Sevil ve Aydın, Alman yenge – Dans
Her Köye Bir Orkestra
Sevil – Aydın hakkında düşünceler – Demir – Batılı olmak – Keman hocası – Savaş: Hangi tarafta olmalıyız?
Dar Kapı
Ertürk, askerlik – Sinema, kitap – Dar Kapı – Okumak: Suç – Ertürk’ün affedilmesi
İç Rahatlığı
Dündar Öğretmen, Ulus, İç rahatlığı – Kardeşi ile kavga – Takdirname beklentisi – Ali’nin ailesi
Boyalı Kuşlar
Ali – Okuma kararı – Lokanta – Otelde çalışmaya karşı öfke – Aysel ve İlhan – İlhan ile buluşma – Fethi Bey ve görüşleri – Dergiler
VI
Ağzına kadar dolmuş bir havuz
Hatıralarımı ve Hislerimi Yazdığım Defterdir
Aydın – Ankara’ya dönüş, babasının işi – Galatasaray’ın yarım kalması, gazi Lisesi – Dersler, kitaplar, Fransızca – Erdal İnönü – Tevfik Şükrü Bey – Bahar Bayramı – Aysel ile karşılama – Aşk – Askerlikçi ile kavga – Metin’in mektubu – 19 Mayıs – Askerlik kampı – Galatasaray’a dönme isteği – “Aysel’in Behire’ye mektubu”
VII
Nasır – Pedikür – Beden ve kadınlık – Çalışmalar – Okumuşluğu gösterme merakı – Kardeşleri
Bin Atlı Akınlarda Çocuklar Gibi Şendik
Gelişmeler – Almanya’nın yenilgisi – İlhan ve babası – Aysel ve annesi – Aile içi çatışmalar – İlhan’ın tokadı- Namık ile buluşma – Baskın – Polis – Yakalanma korkusu – Salim Efendi’nin dayağı – İlhan’ı evden atması – İlhan’ın dönüşü
VIII
Kadın sesi – Çehov – Öğrenciler ve dersler – Engin’in odası
Artık Savaş Bitti Ey Şen Arkadaş
Kaymakam – Evlatlık çocuk – Rıza ve karısı – Karısının durumu açıklaması
Şaşkın ve Şen
Aydın’ın Hatıra Defteri – İmtihanlar – Gazetecilik – Savaşın sonu – Aysel’in Behire’ye mektubu – Aydın ile ilgili yorumlar – İlhan’ın yeni uğraşları
Machiavelli
Ahmet Bey (Melih’in babası) Mussolini’nin ölümü – Mister Herman’la yemek – Engin (Rıza’nın Oğlu)
IX
Kaybolan inek – Gençlik Parkı – Aydın – Telefon
İlkbahardan Sonbahara
Behire’nin öfkeli mektubu – Nazım Hikmet, erkekler – Ertürk’ün Ali’ye mektubu, Komünizm – Emin Efendi (Ertürk’ün babası) Aysel’i oğlu Remzi’ye isteme – Salim Efendi’nin cevabı – Aysel’in Ali’ye mektubu, buluşma isteği – Namık’ın Günay’a mektubu – CHP Yurdu’nda yer isteği – Aydın: Okul’un bitmesi, tatil, yalnızlık, İstanbul’a gidiş
X
Cevapsız telefon – Engin’le matbaada buluşma – Aysel’i düşündürenler
Gizli Mabetler
Ali’nin yeni arkadaşları – Şiirler – Radyo iş ilanı – Avni Abi’yi ziyaret – İşe başvurusu hazırlıkları – Ertürk’ün mektubu – İşe kabul – Aysel’in mektubu – Aysel ile buluşma heyecanı – Buluşma – Aysel’in buluşma amacı – Atom bombası – Aysel ile evlilikten vazgeçilmesi – Aysel’i okutma kararı
XI
Uyanma – Rüya: Tez savunma, Atatürk, Dolma – Ömer, Selma, Engin – Ömer’le evlenme – Engin’le dolmuş ve kakao – Aydın’ı arama çabası
Rainbow Kayışları ve “Zarfla Mazruf”
Gelişmeler, kitaplar, tiyatrolar – Sevil – Namık (yurttan ve okuldan kovulma) – Demokrat Parti – Ali’nin işi – Kemal Abi (= Komünistle görüşme) – Salim Efendi’nin ölümü – İlhan, Aysel ve Aydın – Aysel, Paris, Alain – Asistan Ömer – Aydın’ın mektubu – Aydın’la öpüşme – Makul olmak – Dündar Öğretmen’in kardeşi – Aysel’in çalışmaları – Aydın, gebe kalan kız
XII
Çiçek, zehirli hayvan – Yanılma
Ek Bilgi
DP – Namık, Banka – Ertürk: Asker – Ali: Elektrikçi – Aysel, 60 Darbesi – Aydın’ın Peşte’den geri çağrılması
XIII
Aydın ile konuşma – Rüya – Otelden ayrılma
Yazar : Adalet Ağaoğlu
Yayınevi : Remzi Kitabevi
Yılı : 1973
Kullanılan Baskı : Everest Yayınları, 6. Baskı, 2017
Sayfa Sayısı : 399