Zıt görüşlere sahip olan ve hayatları boyunca ciddi bir çekişme içinde yer alan Nihal Atsız ve Sabahattin Ali arasındaki ilişkiyi anlamak, İçimizdeki Şeytan'ı da daha iyi anlamayı sağlayabilir.
Normal şartlarda Arka Plan bölümümüzü kitaptan önce veya sonra okunabilecek şekilde hazırlamaya çalışıyoruz. Bu kitaptaki özel durum nedeniyle, buradaki bilgileri kitabı okuduktan sonra incelemenizi tavsiye ederiz. Aşağıda okuyacaklarınız, romanı okuma keyfini kaçıracak bilgiler içeriyor olabilir.
İçimizdeki Şeytan romanının ilginç boyutlarından bir tanesi, romanın ana karakterlerinden Ömer’in etrafında bulunan bir takım insanların hayat ile ilgili görüşleridir. Sabahattin Ali; Nihat, Profesör Hikmet, İsmet Şerif ve Emin Kamil gibi karakterler üzerinden oluşturduğu bu fikirleri, romanın önemli konularından biri olarak ele alır.
Bu görüşlerin, hem sadece romanın sınırları içinde kalınarak, hem de dönemin koşulları üzerinden incelenmesi mümkündür. Yalnızca roman bakış açısından yapılan bir inceleme için, Analiz bölümünde Tema ve Toplumsal Eleştiriler sekmesine göz atabilirsiniz.
Bu sekme altında daha detaylı okuyabileceğiniz gibi, romanda Nihat ve çevresindekilerin görüşleri büyük ölçüde anlamsız, üstü kapalı cümleler üzerinden, tam olarak ne savunduğu belli olmayan aşırı ifadelerle okuyucuya sunulur. Bu karakterlerin, “güç”, “erkeklik”, “hakimiyet” gibi kavramlar merkezinde oluşturulan; güçlü ve akıllı olanın her yaptığının meşru görülmesi, insanlara hakim olmanın, gerekirse zalimlik de yapmanın kötü bir şey olarak değerlendirilmemesi gibi düşünceleri vardır. Ancak bu karakterlerin tam olarak ne istedikleri, bu yorumları ne için yaptıkları açıkça ifade edilmez.
Dönemin koşullarını ve Sabahattin Ali’nin romana eklediği bazı cümleleri ve yazarın çevresini düşünmek, romanda muğlak bırakılan bu görüşlerin daha iyi analiz edilmesini sağlayabilir.
Sabahattin Ali’nin, romanda bu görüşleri olumsuz bir şekilde değerlendirdiği rahatlıkla söylenebilir. Ömer’in Nihat’ın fikirlerine her zaman gülüp geçmesi1, Bedri’nin güce ve hakimiyete bu kadar tapmayı karakterlerin kendi kişisel zaaflarına bağlaması2 ve daha sonra onların yabancı ülkeler tarafından kandırılmış, tek hedefleri para ve konum peşinde koşmak olan gençler olduğunu açıklaması3 hep bu durumun yansımaları olarak karşımıza çıkar.
Yüz doksanıncı sayfada, Ömer’in Nihat’ın çevresindeki isimsiz karakterlerden birine verdiği tavsiyeler, bu görüşü biraz daha somut bir zemine oturtmayı mümkün kılar. Hukuk okumakta olan ve Nihat ile gazeteler, dergiler çıkaran bu genç, Ömer’e göre yalnızca gönül eğlendirmektedir:
“Yarın öbür gün müddeiumumi muavini olunca İran ile, Turan ile uğraşmaya vaktin kalmaz…”4
Neredeyse satır arasında sunulan bu cümledeki Turan sözcüğü, romanda eleştirilen düşüncelerin hangileri olduğunu anlamamızı sağlayan somut bir veri olarak değerlendirilebilir.
Solcu bir yazar olan Sabahattin Ali, 1930’ların sonu, 1940’ların başında Türkiye’de özellikle aydınlar arasında devam etmekte olan bir sağ – sol çatışmasının da önemli aktörlerinden bir tanesidir. Kendisi ile birlikte Nazım Hikmet, Aziz Nesin ve daha pek çok yazarın solculuğu, sosyalist düşünceleri savunduğu bu ortamda, onlara karşı çıkan sert bir “sağcı”, milliyetçi kesim vardır.
Bu görüşler içinde, sosyalizme en şiddetle karşı çıkan görüş, dünyadaki tüm Türk halklarını bir araya getirme amacı giden Turancılıktır.
Özellikle Nihal Atsız gibi yazarlar tarafından desteklenen bu fikir, Türklerin bir ırk olarak diğer ırklardan üstün olduğu inancı etrafında kurulur. Sabahattin Ali’nin bu romanında konu aldığı Profesör Hikmet, İsmet Şerif, Nihat gibi karakterlerin, üstü kapalı olarak bu fikirleri destekleyen kişileri ifade ettiği görüşü, romanın bu “saklı” mesajının en yaygın çözümlemesidir.
Gerçekten de, bazı karakterlerin romanda kullanılış şekli, onların arkasında farklı amaçlar aramayı gerektirecek şekilde kurgulanmıştır. Nihat’ın sık sık zaman geçirdiği ve ismi verilmeyen bir karakter, yalnızca “Tatar suratlı herif” olarak tanımlanır ve onunla ilgili şu bilgiler verilir:
“Onu yakından tanıyan biri, umumi harpten sonra dünyanın muhtelif yerlerinde teşekkül eden ve birkaç ay ya da birkaç sene sonra batan küçük ve uydurma devletlerden birinde reislik, yahut nazırlık yaptığını ve o zamandan beri sergüzeştler içinde burada dolaştığını anlatmıştı.”5
Romanda bu cümleler dışında hiçbir rol oynamayan bir karakterin, bu kadar spesifik bilgilerle tanıtılması, böyle bir karakterin kullanımının ardında yalnızca kurmaca bir eseri güçlendirme düşüncesinin olmadığını da gösterir niteliktedir.
Bu bağlamda, İçimizdeki Şeytan’ı ve yazıldığı dönemde nasıl algılandığını daha iyi anlamaya vesile olabilecek kaynaklardan bir tanesi, Nihal Atsız’ın romanı okuduktan sonra bir cevap olarak yazdığı “İçimizdeki Şeytanlar” başlıklı yazıdır. Bu yazının tam metnine aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:
http://www.nihal-atsiz.com/yazi/icimizdeki-seytanlar-h-nihal-atsiz.html
İçimizdeki Şeytan’ı sert bir dille eleştiren Nihal Atsız, romanda ele alınan bu düşüncenin Turancılık olduğunu, Sabahattin Ali’nin bu eseriyle “şunu veya bunu değil; milliyetçiliği, ırkçılığı, Türkçülüğü baltalamak” istediğini ifade eder.
Atsız’a göre, romandaki Profesör Hikmet, dönemin komünizm karşıtı tarihçisi Mükrimin Halil; İsmet Şerif Peyami Safa, “Tatar suratlı herif” ise Profesör Zeki Velidi veya Abdülkadir İnan olmalıdır.
Zeki Velidi Togan
Bu kişilerin ikisi de, 1917’de yaşanan devrimin ardından Rusya’da yaşayan Türk halklarının örgütlenmesi ve özgür olması için mücadele etmiş, bu çabaları yeni kurulan Sovyetler Birliği tarafından bastırılınca Türkiye’ye dönmüş kişilerdir.
Romanın bu arka planını anlamak, Sabahattin Ali’nin eserinde önemli rol oynayan, fakat kitap içinde çoğu zaman üstü kapalı, birden fazla anlam ifade edebilecek cümleler üzerinden oluşturulan bu dünya görüşünün hangisi olduğunu daha iyi anlamayı sağlayabilir.
Dipnotlar
1 s. 147
2 s. 201
3 s. 239 - 240
4 s. 190
5 s. 150
