Teneke Yaşar Kemal

Teneke’nin merkezindeki konuyu daha iyi anlamak için, romanın en önemli ögelerinden bir tanesi olan çeltiğin tam olarak ne olduğunu görmek ve bir bölgede çeltik ekilmesinin neden bu kadar büyük bir “meseleye” dönüştüğünü tartışmak faydalı olabilir.
 
Romanda gördüğümüz tüm sorunların sebebi olan çeltik, pirincin kabuğundan ayrılmamış, işlenmemiş haline verilen isimdir. Yukarıdaki görselde görebileceğiniz çeltik, hasattan sonra kabuklarından ayrılarak işlenir ve günlük hayatta gördüğümüz şekilde satışa sunulur.
 
Çeltik ekmenin böyle bir romana “ilham vermesi”, bu ekinin ihtiyaç duyduğu yetiştirilme koşulları ile alakalıdır. Pek çok tarım ürünü, tohumların toprağa ekilmesi, düzenli olarak sulanması ve daha sonra toplanması ile elde edilir.
 
Pirinç için ise, toprağın biraz daha farklı bir şekilde işlenmesi gerekir. Pirincin ekileceği alan, tohumlar atılmadan, ciddi miktar su ile sulanarak su altında bırakılır. Tohumlar, diz boyu suyun içine, tarım araçları kullanılarak ekilir. Aşağıdaki görsellerde, çeltik ekimi için hazırlanan bir alanı ve kullanılan bir traktör modelini görebilirsiniz.
 
Bu özel durum, çoğu zaman pirincin yetişmesi için diğer bitkilere göre çok daha fazla suya ihtiyaç duyması ile açıklanır. Oysa mesele bir ihtiyaç meselesi değil, dayanabilme meselesidir. Pirinç yetiştirmek için, aslında diğer bitkilere oranla bu kadar fazla su kullanmaya gerek yoktur.
 
Ancak bu ekin su altında da hayatta kalabildiği ve büyüyebildiği için, bu yöntem ekim sonrasındaki süreci kolaylaştırır. Pirinç yetiştirmeye uygun olan bu su miktarı, yabani ve zararlı bitkilerin yetişebilmesi için uygun değildir. Aynı şekilde kemirgen hayvanları da uzak tuttuğundan, pirinci su altında yetiştirmek ilaçlama, yabani otlarla mücadele etme gibi yorucu ve pahalı gereklilikleri büyük ölçüde ortadan kaldırır. Bu da, ekonomi ve işgücü açısından, pirinci bu şekilde yetiştirmeyi çok daha mantıklı hale getirir.
 
Dünyanın en önemli besin maddelerinden biri olduğundan, pirincin bu şekilde yetiştirilebilmesi çoğu zaman olumlu bir durumdur. Ancak romanda da görebileceğiniz gibi, bunun bazı olumsuz sonuçları da olabilir.
 
Neredeyse yapay bir sel altında yetiştirilen çeltiğin, yerleşim bölgelerine ekilmemesi gerekir. Çünkü insanların yaşadığı bir bölgede çeltik yetiştirmeye çalışmak, bölgedeki insanların çok rahatsız ve sağlıksız koşullarda, çamur içinde yaşaması anlamına gelecektir.
 
Aynı zamanda, kullanılan suyun miktarı bazı canlılar için engelleyici bir unsur olsa da, romanın geçtiği Çukurova bölgesi gibi bir bölgede sivrisineklerin yetişmesi için ideal bir ortam oluşturur. Sivrisinekler de, dolaylı bir şekilde bulaşıcı hastalıkların, özellikle de sıtmanın, hızla yayılmasında önemli rol oynar.
 
Bu noktada, Türk Edebiyatı’nın önemli mekanlarından bir tanesi olan Çukurova’da sinek ve sıtmanın sık sık karşımıza çıktığını hatırlatmak faydalı olabilir. Yaşar Kemal’in Hüyükteki Nar Ağacı ve Orhan Kemal’in Eskici ve Oğulları gibi romanları düşünüldüğünde, bu bölgedeki sivrisinek probleminin edebiyatımıza nasıl yansıdığı da hatırlanabilir.
 
Yerleşim yeri olarak kullanılan köylerde çeltik ekmek, bölgenin önemli sorunları olan sivrisinek ve sıtmaya davet çıkarmakla eş anlamlı olduğundan, bu önemli ekinin yetiştirilebilmesi için özel izinler alınır. Çeltiğin bölgedeki insanların hayat şartlarını etkilemeyecek, diğer bitkilere zarar vermeyecek şekilde ekilmesi, kanunlarla ve alınacak izinlere bağlı kalınması gerekir.  
 
 Bu bilgiler, romanda yaşanan mücadelenin sebebini daha iyi anlamayı mümkün kılabilir.